Проектная деятельность

Міне, осылай сипаттап жоғарыда сүреттегендей адамның бірегейі – кеме жасау кісібінің маманы Әбдіғали Анарұлы Қоянбай 70 жаста. Сөз бастауымыздың қисынын келтірсек, анасының аялы алақанынан алыстаған уақыты, жағасынан алыстаған Аралы сияқты 70 жылға жуықтапты. Ал шарлаған кеңістігіне келсек сол жылдары жүріп өткен, іссапармен аралаған, саяхаттаған әлемі. Қайда жүрсе де теңізі жағалау бар елдерде болып, олардың кемелерін көру, тамашалау міндетті әдет-ғұрпына айналған. Кеме құрастыру (корабел) ісін меңгерген, қазақ арасынан ілуде бір шыққан қасиетті Арал өңірінде туып, өскен азамат.

Бұл ардақты ағамыздың мінезіне келсек, Арал теңізінің ағыны сағат тіліне қарама-қарсы жылжитыны сияқты, ой-пікірі бұрыннан қалыпты, ығыры шыққан тұжырымдарға кереғарлық танытып, өзінің қисыны күрделі жобаларын дәлелдеп шығады. Сонымен бірге Арал теңізіңің тағы бір қасиеті – тереңдеген сайын түбіне қарай суы оттегіне байып отыратынындай, Әбдіғали ағамызбен де әңгімелескен сайын маңызды, мәнді ой-қиялдарына бірге бойлап кетерің анық. Ал саналы ғұмырында өлең жазуды, сезімін өлеңмен жеткізуді ғұрпына айнадыруы жайдан-жай емес. Балалық шағындағы туған жердің аппақ құмы су толқынына шайыла  иірілімделсе, теңізінің суы лекпи толқындаса, бұл табиғаттағы рифманың көріністері. Міне сондай ортада балалық шағы, балауса жеткіншек, бозбалалық дәурені өткен жігіттің ақын болмауы, арманшыл болмауы мүмкін емес. 

Арал теңізінің тарихына келсек, деректерде келтірілгендей атаулары «Окс көлі», Каспийдің Сақ шығанағы», «Хорезм көлі», «Көк теңіз» сынды әр түрлі болғандығы да бүгінгі кейіпкеріміздің болмысына сайып келетіндей теңеуге лайық. Әбдіғали ағамыз да өз ғұмырында әр түрлі мамандықтарды, әр түрлі кәсіпті жатырқамай, заман сұраныс-талабына сәйкес игеріп, бас білмейтін асауды үйреткендей алып кете беретін қасиетін білетін жұртшылық таңданыспен тілдеріне тиек етеді. Ол ағаш ұстасы, ол кеме құрастырушы, ол – инженер, ол- кеме қабылдаушы, жоба жетекшісі, ол ақын.

Өткен еңбек жолына үңілсек, Қоянбай Әбдіғали Анарұлы еңбек жолын Арал кеме жөндеу зауытында кеме балташысы болып бастады. Әскерден оралып, ол өзінің туған зауытында жұмысын жалғастырды, ол жерден Одесса теңіз инженерлері институтына (кеме жасау факультеті, мамандығы – кеме жасау және кеме жөндеу) жіберілді. Институтты бітіргеннен кейін роликті тіркемелерді шығаратын цехта мастер, жаңа техниканың инженері, кейін зауыттың техникалық бақылау бөлімінің бастығы қызметтерін атқарды.

Ол кейіннен Aрал кеме жөндеу зауытында салынған Орталық Азия теңіз пароходствосының (Шаржау) конструкторлық бюросында,.Әмудария өзені бойымен доңғалақты көліктерді тасымалдауға арналған, 500 тонналық 553 – ВM баржасының жобасын жасауға қатысты.

Арал кеме жөндеу зауыты профилін өзгерткеннен кейін, 1988 жылы Алматы қаласына қоныс аударып, су көлігі саласындағы қызметін жалғастырды. Қазақ КСР Көлік министрлігінің «Казречфлот» аумақтық өндірістік бірлестігінде (кейіннен – КазРечМорфлот) бас маман, бөлім бастығы, ал 1992 жылдан бас маман, кейін орталық аппаратта бөлім басшысы қызметтерін атқарған, . жаңадан құрылған Қазақстан Республикасы Көлік министрлігінің басқармасы, Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникациялар министрлігінің Теңіз және өзен Регистрінің қазақстандық сыныптау органының директоры және 1999 жылы аталған министрліктің Көліктік бақылау комитетінің су көлігіндегі бақылау басқармасының басшысы қызметіне ауыстырылды. 2002 жылы Қ.И. Сәтбаев атындағы («Мұнай және газ кен орындарын игеру және пайдалану» факультеті) Қазақ ұлттық техникалық университетін бітіріп, мұнайшы тау-кен инженері біліктілігін алды.

2000 жылдары ол мұнай-газ саласында еңбек жолын жалғастырды, осы салада теңіз маманы ретінде жұмыс істеді, өйткені Каспий теңізіндегі мұнайшылар Қазақстан қайраңын әртүрлі кеме түрлерін пайдалана отырып игеруді бастады. Теңіз жобалары бөлімінің жоба жетекшісі, «Қазақойл» ҰОК (кейіннен «ҚазМұнайГаз» АҚ) теңіз және жағалау инфрақұрылымы департаментінің бас менеджері, Аджип Қазақстан Норт Каспиан Оперейтинг Компанинің теңіз жобалары бөлімінің конструктор-кеме жасаушысы Н.В. (Аджип ҚКО, Атырау) болып, онда ол Қашаған үшін тұрғын үй баржалары, әмбебап кемелер құрылысына қатысты (мұзды қорғауға арналған баржалар, эвакуациялық баржалар, тұрғын үй баржаларына арналған спонсондар, «Нұр» және «Шапағат» (Швецияда салынған), мұзжарғыш «Тұлпар» (Норвегия), Ақтау қ., «Қазтеңізкөлікфлоты» ҰМСК АҚ, кеме жасау департаментінің директоры және тапсырыс берушінің өкілі (сыйымдылығы 12 000 тонна «Ақтау» танкері, сыйымдылығы 3 000 тонна баржалар Зеленодольск, Татарстан) жұмыс істеген.

Ағамыз Аралда 100-200 тонналық щағын кемелерден бастау алған мамандығын теңіз кетсе де жалғастырып, елімізде теңіз флотын құру ісіне атсалысып, Каспидегі ең үлкен, 12000 тонналық мұнай таситын кемеге дейін қабылдап, осы бір қиындығы мен қызығы мол кәсіптің шыңына жеткендей.

Ә. Қоянбай «Су көлігі үздігі» белгісі иесі, өз мамандағы бойынша Ресейдің Москва, Санкт-Петербург қалаларында білімін арттырып,  атақты ағылшындық Ллойд Регистрі мен Ресей Теңіз Кеме қатынасы Регистрінің эксперт-аудиторы деген атақтарын алған Қазақстандағы алғаш маман. «Астананың 10 жылдығы құрметіне» арналған мерекелік медальмен, бірнеше рет Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникациялар министрлігі, «Қазмұнайгаз» және басқа да өзі жұмыс істеген компаниялардың Құрмет грамоталарымен марапатталған. Мамандығына сай, өскелең ұрпаққа арнаған  «Кеме құрылысы бойынша қазақша, орысша және ағылшынша сөздік» (2013 ж.) баспадан шығарып, ол Ақтау теңіз академиясында студенттерге білім беруге септігін тигізуде. 70 жасқа толуы құрметіне жақында ғана Қазақстан Энергетика министрлігінің «Мұнай-газ кешенін дамытуға қосқан үлесі үшін» медалімен мадақталса, жақында, жаңа жыл қарсаңында Евразия көлік кешенінің көшбасшылары атты Н. Есенғарин Қорымен арнайы өткізілген «Магистраль Awards» байқауында су көлігінің «Кәсіби шебері» атағын жеңіп алды.

Қоянбай Ә.А. Ресей теңіз кеме қатынасы Регистрі мен Ресей өзен Регистрінің  сапа жүйелері бойынша сарапшы-аудитор атағын алған қазақстандық жалғыз маман. Қазақстандағы кеме құрылысы туралы қазақ, орыс және ағылшын тілдеріндегі тұңғыш сөздіктің (2013) авторы. Қазіргі таңда Әбдіғали Анарұлы осы биылға баспадан шығуға жоспарланған  «Теңіз және өзен флоттары терминдерінің энциклопедиясы» жобасын жасап, шығармашылығын жалғастыруда.

Жетпіске жеткен жасында, бүгінгі таңда да егемен еліміздің теңіз флоты  саласында алғашқы жобалау-конструкторлық бюросын құруға мұрындық болып, мүдделі тараптаптардың сұраныстарына орай шақырылып, жұмысшы топтардың жетекшісі ретінде, Оралдағы «БатысЭнергоПром» ЖШС-де бас конструкторлық  басшылық лауазымға тағайындалып, бай тәжірибесін, білімін, біліктілігін ел мүддесіне пайдаланып,  жұмысын жалғастыруда. 

Ақылбай Құлымша